Czym dla Ciebie jest Tu i Teraz?

W 2019 roku odbyła się 10-ta, jubileuszowa edycja WUD Silesia. To wyjątkowe wydarzenie oznaczało dla nas okazję do podsumowań oraz refleksji nad ponad 9-cioletnią historią konferencji, ale również otwarcia się na dyskusję o tematach szczególnie istotnych dla społeczności tworzącej się od lat wokół WUD Silesia. Co roku poświęcamy wiele uwagi doborowi tematu przewodniego, by stanowił on wartościowy punkt odniesienia dla dyskursu toczącego się w ramach konferencji. Zgodnie z naszą misją staramy się wyłonić wątki, które pobudzą uczestników naszego wydarzenia do głębszej refleksji nad wyzwaniami wobec których stajemy jako projektanci, twórcy lub przedsiębiorcy kształtujący dynamikę postępu technologicznego. Nie chcieliśmy dedykować naszego wydarzenia jedynie rozpatrywaniu możliwych scenariuszy rozwoju technologicznego, fiksując nas tym samym na spekulacjach dotyczących przyszłości, więc ustaliliśmy kierunek naszych rozważań na „Tu i teraz”, kładąc tym samym nacisk na bliskość realiów w których przypadło nam rozwijać naszą konferencję.

Dlaczego pytamy o “Tu i Teraz”

Choć tu i teraz to wymiar działania, konkretnych czynności wypełniających przestrzeń naszych obowiązków jako projektantów i badaczy, nasza codzienność jest zorientowana na analizę danych retrospektywnych, by zaraz przejść do kształtowania określonej wizji produktu, planowania procesu projektowego – ukierunkowania na przyszłość. Tu i teraz jest z nami zawsze, a jednocześnie umyka nam jako najbliższa rzeczywistość projektowa. Taki stan rzeczy z jednej strony jest dla nas naturalny w środowisku hiper-zracjonalizowanych systemów w których funkcjonujemy (cognitive capitalism), z drugiej strony niepokojący – ze względu na nadwątlenie naszej relacji z życiem jako takim – zmiennym, złożonym, trudnym do uchwycenia w proste kategorie.

Pytając o „Tu i teraz” kierujemy się w stronę mierzenia się z rzeczywistością w procesie projektowym, z określaniem stanu obecnego – w poszukiwaniu narzędzi i płaszczyzn mogących wspierać projektantów wobec tego wyzwania. Z drugiej strony chcemy włączyć myślenie diagnostyczne, ukierunkowane na identyfikację istotnych problemów w otaczającym nas świecie. Podczas wyjątkowych warsztatów i wykładów nasi prelegenci angażowali uczestników konferencji w dyskusję wokół różnych wymiarów tego mierzenia się z rzeczywistością: od wyzwań kwantyfikacji celów zrównoważonego rozwoju, poprzez zagadnienia budowania zaangażowania społecznego, organizację badań w zmiennych warunkach rynkowych i społecznych aż po zmiany paradygmatów, których doświadczamy w czasach posthumanizmu (osoby, które nie brały udziału w ostatniej edycji WUD Silesia wkrótce będą mogły obejrzeć retransmisję video ze wszystkich wykładów).

Głos naszej społeczności

Zależało nam na tym, aby w ramach 10-tej edycji WUD Silesia umożliwić naszym uczestnikom wyrażenie swoich obserwacji i refleksji dotyczących ich aktualnych doświadczeń, istotnych wątków, które wyłaniają się „tu i teraz”. Sens „tu i teraz”, który dostrzegają i odczuwają w swoich życiach, mają możliwość przekazywać dalej – w produktach, które tworzą oraz nadając kierunek i ton dyskusji wokół procesu projektowego. Oprócz tradycyjnych już dla naszej konferencji przestrzeni interakcji, postanowiliśmy rozszerzyć możliwości włączenia się w dyskurs. Podczas rejestracji na konferencję zadaliśmy pytanie: “Czym dla Ciebie jest Tu i Teraz?” Na nasze pytanie z ogromnym zaangażowaniem odpowiedziało 265 osób – będących przedstawicielami środowiska projektantów, badaczy i myślicieli związanych z obszarem szeroko rozumianego designu.

W trakcie analizy* odpowiedzi wyłoniliśmy 6 kluczowych obszarów dla zrozumienia, jaki sens ma dla naszych uczestników ma Tu i Teraz. Tych 6 obszarów spina aż 90 zidentyfikowanych wątków łączących się ze sobą w różnych konfiguracjach, oddając złożoność doświadczania tu i teraz, ukazując wielowymiarowość jego rozumienia. Co ważne analiza którą przeprowadziliśmy pozwala nam na odkrywanie związków sensu – dzięki wniknięciu w sens wypowiedzi, nie tylko udało nam się wykryć najważniejsze dla respondentów wątki związane z „Tu i teraz”, ale także jak je ze sobą wiążą, wyłaniając przestrzenie dla ważnych dyskusji oraz stawiania pytań o przyszłość projektowania, funkcjonowania w świecie nadmiaru i zagrożenia katastrofą ekologiczną.

Zanurzając się w czasie i przestrzeni…

Nie można udowodnić, że istnieje przeszłość, nie można jej dotknąć. Przeszłość jest tylko w mojej głowie. W rzeczywistym świecie przeszłość nie istnieje. To samo dotyczy przyszłości. Jedyna jej forma to moje plany i moje wyobrażenia.**

Pierwszą obserwacją na którą warto zwrócić uwagę jest fakt, że myśląc o „tu i teraz”, pochłaniają nas o wiele bardziej refleksje o czasie niż o przestrzeni. Przestrzeń jest jakby bardziej oczywista w namacalności naszych z nią doświadczeń, przejawiła się poprzez opis działania w niej i różnych naszych doświadczeń fizycznych. Jednocześnie w wielu wątkach czas i przestrzeń są w zasadzie nierozerwalne w naszych doświadczeniach, a świadomość miejsca i czasu wyznacza dla nas istnienie w określonej perspektywie. Odczuwając dystans fizyczny zauważamy jak bardzo tu i teraz wyodrębnia naszą wyjątkową perspektywę, rozróżnia “moje tu i teraz” od “tu i teraz innych”.

W refleksjach nad “tu i teraz” z ogromną przewagą zaznaczają się wątki związane z… przeszłością i przyszłością. Opisując teraźniejszość odczuwamy potrzebę określenia jej w stosunku do przeszłości i przyszłości; teraźniejszość bez nich staje się niekompletna i aby zrozumieć co dla nas oznacza musimy wiedzieć, że każda chwila obecna ma w sobie zrąb przeszłości i przyszłości. Przeszłość i przyszłość pojawiają się jako wyznacznik granic teraźniejszości, przypominają o kierunku biegu zdarzeń, które nam – osobom poznającym ten świat – pozawalają go objąć umysłem.

Teraźniejszość w tym wszystkim doświadczana jest jako bardziej faktyczna i wiążąca z rzeczywistością, natomiast i tak pozostawiając nas z zagadką co naprawdę istnieje – przeszłość, przyszłość czy teraźniejszość?

Działamy tylko tu i teraz

[Tu i teraz] jest najważniejszym miejscem i momentem, tym, w którym trzeba podjąć decyzję i zacząć działać. Ale też tym, co wymaga od nas zrozumienia – bez zrozumienia trudno właściwie interpretować rzeczywistość i planować przyszłość. **

Tu i teraz jest wymiarem naszej sprawczości. Możemy poczuć chwilę obecną wykonując ruch w świecie – w ten sposób coś „urzeczywistniamy” „aktualizujemy”. Tu i teraz nawet zostało określone jako początek wszelkich zmian, przestrzeń dla podejmowania decyzji, które wprawiają w ruch i wpływają na „tam kiedyś”. To właśnie połączenie wątku działania tu i teraz z jego konsekwencjami pokazuje nam ważne spoiwo między teraźniejszością i przyszłością.

Z drugiej strony myślenie o konsekwencjach jest też drogą do zatracenia się, fiksacji na przeszłych błędach oraz możliwych przyszłych scenariuszach. Nasz lęk budzi fakt, że nie możemy przewidzieć tego, co nastąpi. To stwarza wymóg balansowania między tym co już się wydarzyło, a tym co może nastąpić. Nie można się zatracić ani w jednym, ani w drugim.

Projektant w zmiennej rzeczywistości

Z tego wszystkiego teraźniejszość jest najtrudniejsza. To TERAZ mamy wyciągnąć wnioski z przeszłości i to TERAZ mamy kreować przyszłość.**

Projektant powinien czerpać z namacalności, do której mamy dostęp w chwili obecnej, ale w projektowaniu nie można nie myśleć o przyszłości (łac. proiectus – wysunięty do przodu). Projektant jest zobligowany do zadawania ważnych pytań właśnie teraz (czyli zawsze), bo to jedyny sposób na kontrolowanie przyszłości. W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, dane przestają odwzorowywać ją szybciej niż my jesteśmy w stanie te dane przetworzyć. Zmienny kontekst jest osadzony właśnie w chwili obecnej, a proces projektowy musi to uchwycić. Chwila obecna jest też podsumowaniem wielu wysiłków projektantów: gdy użytkownik spotyka się z produktem tu i teraz, to ten moment podsumowuje godziny starań wielu osób.

„Tu i teraz” w kontekście projektowania musi oznaczać także zatrzymanie – by czerpać z danych, nadać kierunek, przeanalizować wpływ. Tu i teraz mimo, że odsłania przed nami realność, paradoksalnie pomaga także złapać dystans. W tym szalonym galopie codziennej pracy tworzy przestrzeń dla decyzji, obserwacji, emocji. Aktualny moment pozwala budować pomosty między różnymi wymiarami rzeczywistości.

Z drugiej strony tu i teraz pojawiają się problemy, które udowadniają jak krótkowzroczni potrafimy być w projektowaniu. Projektanci muszą spijać pianę z piwa, które sami nawarzyli – tworząc fale nośne zmian, nie mogą mieć nad nimi pełnej kontroli. To odsłania zagrożenia towarzyszące naszym ruchom, które jeszcze bardziej skłaniają nas do uciekania od tu i teraz. W tym świetle tak ważne jest trzymanie ręki na pulsie, odświeżanie swojego rozumienia świata, bo można zatracić się w projektowaniu dalekim od rzeczywistości.

Projektant wobec ważnych problemów tego świata

Projektanci i projektantki, zamiast tworzyć wartości, przygotowują produkty pogarszające jakość życia. Równocześnie mamy skuteczne narzędzia i wygimnastykowane od rozwiązywania problemów głowy.**

Z perspektywy projektowej „tu i teraz” to także moment rozwoju cywilizacyjnego, historii naszej planety, który stawia nam określone wymagania, ukazuje wyzwania. W branży projektowej to bardzo wymagające – oderwać się od problemów generowanych biznesowo i skupić się na realiach, na tym co naprawdę potrzebne. Ogromnym ryzykiem jest ucieczka projektantów od tego, co dzieje się aktualnie na świecie, bo to ucieczka od rzeczywistości, a ostatecznie również od odpowiedzialności.

Ten wątek odsłania trudną dla nas projektantów prawdę, że postęp sam w sobie ma różne wymiary i przy aktualnej zaawansowanej technologii istnieje ogromna potrzeba równoważenia tego oblicza. Uważność jest jeszcze bardziej potrzebna. Dla projektanta wyjście zza biurka, zza szyby biurowca chroniącej nas przed światem, czyli innymi słowy – zderzenie z prawdziwym światem – to jedyna szansa na wzięcie odpowiedzialności.

W wypowiedziach respondentów problem klimatyczny często był dostrzegany w kontekście projektowym. Pojawiał się jako coś co wymaga przebudzenia, zbliżenia do świata, utożsamienia z tym co aktualnie się dzieje. Jednocześnie wyłania się fakt, że tak jak zmiana nawyków jednego człowieka nie uratuje planety, tak projektant jako jednostka tego nie zrobi. Musimy współdziałać, angażować się.

Bliżej siebie, bliżej świata

Jednak mimo tej odpowiedzialności teraźniejszość jest także ekscytująca – sama świadomość, że w tym momencie ktoś może na przykład pracować nad jakimś niesamowitym wynalazkiem ratującym ludzkość przed zagładą czy ułatwiającym życie osobom z niepełnosprawnościami jest ekscytująca**

Tu i teraz jest wezwaniem do działania. Uważność tu i teraz ułatwia podejmowanie decyzji i rozpoczęcie działań. I odwrotnie – działanie ułatwia nam wczucie się w tu i teraz. Satysfakcja z działań także ma miejsce w jakimś tu i teraz, ponieważ nawet odroczone gratyfikacje są i tak zakorzenione w doznaniach, przeżyciach; mogą się rozlać na wiele chwil, ale ich realność odczuwamy tu i teraz. Mimo, że efekty widzimy dopiero w dłuższej perspektywie czasowej, w tu i teraz zakorzenione są nasze potrzeby rozwojowe.

Nasze myśli naturalnie dryfują między przeszłością i przyszłością; ludzie w całej swojej złożoności muszą podejmować wysiłek i skupiać się, by doznawać tu i teraz. Oznacza także przełamanie nawyków, automatyzmów, które umożliwiając nam poznawcze funkcjonowanie w złożonym świecie, jednocześnie mogą nas od tego świata oddalać.
Skupienie, spokój to warunki prawdziwego doznawania siebie w świecie; możemy w nich zrozumieć nie tylko siebie, ale też jak wpływa na nas świat zewnętrzny. Skupienie staje się umiejętnością wnikania głębiej. Świadomość w kontekście „tu i teraz” oznacza, że wcale nie mowa o beztrosce, zapominaniu o konsekwencjach – raczej właśnie dostrzeganiu połączeń.

Wiedząc, że nasze kierowanie procesami tu i teraz kształtuje przyszłość, możemy teraźniejszość wykorzystać, by było lepiej. Co ważne odpowiedzialność nie ma limitować naszej kreatywności, nie powinna prowadzić nas do oderwania się od teraźniejszości – powinna raczej oznaczać gotowość na fakt, że nasze działania przynoszą różne konsekwencje.

***

Nie ukrywamy, że z okazji 10 urodzin wybraliśmy temat przewodni o wydźwięku wręcz filozoficznym – na wskroś przeszywający różne wymiary naszego funkcjonowania w świecie. Zbliżając się do tak egzystencjalnej perspektywy sprzyjamy podsumowaniu przeszłych ścieżek i otwieraniu nowych na spotkania z Wami podczas kolejnych edycji WUD Silesia. Tu i teraz dziękujemy, że z nami jesteście od tylu lat!

 

*Postawiliśmy na analizę hermeneutyczną, czyli interpretacyjną. W naukach społecznych podkreśla się, że analiza hermeneutyczna w odróżnieniu od powszechnie stosowanej analizy strukturalnej lub kategorialnej jest nastawiona nie na wyjaśnianie, ale na zrozumienie.

**Wszystkie cytaty pochodzą z wypowiedzi osób, które odpowiedziały na nasze pytanie podczas rejestracji.