Dlaczego zależymy od przyrody? Rozmowa z Julią Koczorowską z WWF Polska

WUD Silesia: Cześć Julia, dziękujemy, że znalazłaś czas, by dołączyć do projektu i podzielić się z nami swoją wiedzą i doświadczeniem.

Julia Koczorowska: Cześć Paweł! Dzięki za zaproszenie do tegorocznej edycji WUD Silesia. Wyjątkowa inicjatywa!

WUD Silesia: Jakiego tematu w debacie publicznej na temat ochrony przyrody unikamy najczęściej?

Julia Koczorowska: Wydaje się, że lubimy przyrodę – i jej ochronę – traktować jako coś odległego, obcego, oddzielonego od nas, ludzi. To podejście – które być może ułatwia ludziom codzienne funkcjonowanie, w miastach, w skupiskach, w odcięciu od natury – jest zasadniczo ogromnie niebezpieczne. Lekceważenie środowiska leżące u podstaw naszego obecnego systemu gospodarczego doprowadziło środowisko do granic wytrzymałości! Potrzebujemy więc obecnie głębokiej zmiany kulturowej i systemowej, przejścia do modelu społecznego i systemu gospodarczego, które będą cenić przyrodę. Przyroda wysyła nam sygnały SOS każdego dnia, i musimy na nie odpowiedzieć. W przeciwnym razie narazimy 8 miliardów ludzi na niebezpieczeństwo! Ten kluczowy związek przyrody z funkcjonowaniem ludzkości jest często pomijany, zapominamy że przyroda ma kluczowe znaczenie dla przetrwania i jakości życia człowieka. Przyroda zapewnia nam dostęp do powietrza, słodkiej wody i gleb, od których wszyscy jesteśmy zależni. Reguluje klimat, zapewnia zapylanie roślin i kontrolę populacji szkodników, redukuje wpływ naturalnych zagrożeń. Jednak, nadmierna eksploatacja roślin i zwierząt w coraz większym stopniu ogranicza zdolność przyrody do zapewniania tych zasobów w przyszłości.

WUD Silesia: Nierozerwalny związek przyrody i funkcjonowania ludzkości na poziomie, który mamy teraz, i z którego nie chcemy rezygnować, to temat, który może być dla części osób niewygodny, ale chyba dla zdecydowanej większości po prostu niezrozumiały. Dlaczego tak trudne jest zauważenie, że ludzki dobrobyt wynika w dużej mierze z eksploatacji środowiska naturalnego?

Julia: Myślę, że w dużej mierze to mieszanka wypierania tego problemu ze świadomości i trudności z jego zrozumieniem. Problemy takie jak kryzys klimatyczny czy kryzys różnorodności biologicznej, wielkie wymieranie – to są skomplikowane przyrodnicze procesy, i ich wpływ na nasze funkcjonowanie może być np. zbyt trudny do zrozumienia oraz do zaobserwowania w mikroskali. Traktowanie tych krytycznych kwestii jako coś odległego, jako ‘coś co nas nie dotyczy’ jest pewnym ułatwieniem, mechanizmem obronnym, przed czymś co jest tak ogromne i może mieć taki ogromny wpływ na na nasze życie i życie kolejnych pokoleń, że nie potrafimy tego objąć rozumem. Są źródła mówiące o tym, że w zmierzeniu z tak kolosalnym zjawiskiem jak katastrofa klimatyczna, reagujemy w różny sposób, jednak zgodnie z opisanymi w psychologii fazami reakcji na stres, na traumę, czyli niektórzy jeszcze wypierają, inni są w stanie tzw. depresji klimatycznej, niektórzy reagują bezczynnością, inni podejmując działania. 

Z drugiej strony jest to w pewnym sensie zrozumiała reakcja, bo faktycznie, to są kwestie które nie są rozwiązywalne na poziomie jednostki, a w znacznej mierze wymagają rozwiązań systemowych oraz współpracy rządów, międzynarodowych instytucji, biznesu i społeczeństwa.

Wiemy natomiast, że nie jest nam absolutnie wszystko jedno. Większość Polaków (72 procent) uważa, że stan, w jakim znalazła się Ziemia, jest poważny i konieczne są natychmiastowe działania zaradcze. 

WUD Silesia: Czy jest coś co możemy zrobić, aby zacząć widzieć te zależności wyraźniej?

Julia: Warto zacząć od odpowiedzi na pytanie, dlaczego to jest ważne żebyśmy widzieli je wyraźniej? Obawiam się, że dopóki nie zrozumiemy tego, że tu chodzi w dużej mierze o nas, o naszą przyszłość jako gatunku ludzkiego, nie będziemy poważnie traktować zagadnienia degradacji środowiska naturalnego i katastrofy klimatycznej. WWF Polska podczas COP24 w Katowicach w 2018 roku zorganizował kampanię “Jesteś zagrożonym gatunkiem”, która spotkała się z ogromnym zainteresowaniem. Niestety to prowokacyjne hasło nie jest pustym sloganem, a przestrogą realnego zagrożenia gatunku ludzkiego w związku ze zmianą klimatu.

A więc co zrobić, aby nie uciekać od trudnych tematów i adresować je w debacie publicznej? Badania mówią, że wiedza jest czynnikiem, który ma największą sprawczość, jeśli chodzi o zmianę zachowań. I nie chodzi tu o pisanie czarnych scenariuszy! Wiemy, że straszenie już nie działa, codziennie dostajemy tyle negatywnych informacji z mediów, że w pewnym stopniu uodporniliśmy się na nie. Chodzi o to, aby wykorzystywać obecny stan wiedzy, korzystać z dobrodziejstw nauki i dokonywać zmian, które faktycznie są potrzebne. Badania pokazują nam, że osoby o większym poziomie wiedzy są chętniejsze do dokonywania takich zmian oraz co ważne, do akceptacji i popierania zmian systemowych. 

WUD Silesia: Co to dla nas znaczy, jak możemy zwiększać swoją wiedzę i jak działać jako jednostka?

Julia: Jak w wielu innych dziedzinach, również w ochronie przyrody kluczowe jest słuchanie ekspertów, szczególnie przy dzisiejszym chaosie informacyjnym. Edukujmy siebie i przekazujmy później tę wiedzę dalej, chociażby wśród naszych bliskich. Jest wiele rzeczy w codziennym życiu które możemy robić aby działać na rzecz lepszego jutra, poczynając od ograniczenia marnowania żywności, czy wybierania roweru lub transportu publicznego, aż do świadomego wybierania producentów stosujących zrównoważone praktyki biznesowe i wybierania polityków, dla których cele środowiskowe są ważne. Co istotne, wiele i wielu z nas może też mieć pozytywny wpływ w ramach swoich zawodów, swojej pracy. Myślę, że pokazują to właśnie takie projekty jak WUD Silesia, gdzie od ponad 10 lat mówicie o roli i odpowiedzialności projektantów we współczesnym świecie, i ja tu również widzę ogromny potencjał! 

WUD Silesia: W „Rzeczywistości Ewentualnej” – projekcie realizowanym w tym roku przez WUD Silesia wykorzystujemy projektowanie spekulatywne jako narzędzie prowadzenia niezwykle trudnej dyskusji na temat wymierania gatunków w Polsce oraz antropocentryzmu. W ramach projektu mocno pracujemy z metaforą i opowieścią, jednocześnie dajemy dużo miejsca i swobody uczestniczkom i uczestnikom do ich własnej interpretacji i działań projektowych. Co sądzisz o takim podejściu w prowadzeniu działań edukacyjnych i poszukiwaniu rozwiązań innowacyjnych w obszarze ochrony przyrody?

Julia: W nawiązaniu do wcześniejszego pytania – upodmiotowienie gatunków i środowiska naturalnego, które jest przedmiotem projektu WUD Silesia, jest niezwykle ważne dla postępu i zmiany ku lepszemu. Podobnie innowacje, szczególnie takie czerpiące z natury, są kluczowe dla rozwiązania stojących przed nami wyzwań. Na myśl przychodzi mi dziedzina biomimikry (ang. biomimicry), czyli czerpania, a wręcz naśladowania natury i jej rozwiązań w projektowaniu.

WUD Silesia: Julia, jesteś ekspertką w projekcie “Rzeczywistość Ewentualna. Mądrość Znikającej Przyrody”. Jak uczestniczki i uczestnicy projektu mogą się z Tobą skontaktować i o co mogą Ciebie zapytać?

Julia: Zachęcam do kontaktu ze mną na Slacku, jestem na kanale WUD Silesia pod nickiem “Julia_K”. Jestem też obecna na kanale Programu “Hope”, zachęcam do zadawania pytań i wymiany wiedzy na kanale. Chętnie pomogę uczestnikom w szukaniu informacji o problemach środowiska naturalnego. Na start rekomenduję wszystkim lekturę “Living Planet Report 2020” WWF o stanie naszej planety oraz badanie “Ziemianie atakują” Kantaru o reakcjach Polaków na wyzwania środowiska naturalnego.

WUD Silesia: W obszarze ochrony przyrody jest bardzo dużo pytań i niepewności, dlatego na koniec chcę Cię zapytać o to, na jakie pytanie dotyczące przyrody najbardziej teraz chciałabyś usłyszeć odpowiedź?

Julia:  Jako że “Rzeczywistość ewentualna” WUD Silesia już trwa, uczestnicy pracują nad swoimi projektami, obecnie jestem najbardziej ciekawa tego, jak może zmienić się nasze postrzeganie rzeczywistości, kiedy potraktujemy przyrodę jako partnera? W WUD Silesia to się materializuje w postaci dosłownego partnera projektowego – przedstawiciela danego zagrożonego gatunku, życzę sobie i nam abyśmy potrafili to ekstrapolować do innych projektów i dziedzin życia.

WUD Silesia: Bardzo dziękuję za rozmowę!

Julia: Dziękuję i życzę powodzenia uczestnikom!