Regeneracja to coś więcej niż zrównoważony rozwój

Wielka Przemiana

W ostatnim wpisie, wraz z zespołem WUD Silesia, podjęliśmy próbę przedstawienia różnych ujęć „odnowy” w kontekście procesów biologicznych i społecznych, a także wartości wizji oraz sieciowania się pionierów i pionierek w procesie wyłaniania się nowego. W niniejszym artykule zapraszamy do wspólnej refleksji nad momentem przejścia, które były sekretarz generalny ONZ Ban Ki-Moon nazwał Wielką Przemianą. W tym kontekście prześledzimy oś kontinuum od degeneracji przez zrównoważenie po regenerację, sięgając do prac takich praktyków Bill Reed, Daniel Christian Wahl, Giles Hutchins, Laura Storm czy Bart Andersson. Mamy nadzieję, że niniejszy tekst przybliży Ci, droga czytelniczko, drogi czytelniku, kluczowe pojęcia, które będą motywami przewodnimi 13. edycji WUD Silesia, a także pozwoli zanurzyć się w tematykę odnowy, widzianą z perspektywy ewolucji systemowej.

Przez wieki ludzie mówili, że świat jest w trakcie wielkich zmian. Niemniej poziom i stopień globalnych przemian, przed którymi stoimy dzisiaj, jest o wiele głębszy niż w jakimkolwiek innym okresie mojego dorosłego życia. Nazywam ten okres Wielką Przemianą […].

Wierzę, że otwiera się przed ludzkością wyjątkowa szansa, ponieważ zmiany, przed którymi stoimy, są tak głębokie, że decyzje, które podejmiemy, będą miały istotniejszy i trwalszy wpływ niż jakikolwiek dotychczasowy zestaw decyzji ostatnich dekad. Nie mamy czasu do stracenia [1].

– Ban Ki-Moon

Diagram pt.: „Regeneracja wychodzi poza zrównoważony rozwój” został zaczerpnięty z wewnętrznych materiałów społeczności The Regenerators Collective (za zgodą autorów), której jestem częścią.

Degradacja

Kiedy przyjrzymy się diagramowi „Regeneracja wychodzi poza zrównoważony rozwój”, zobaczymy spektrum — drogę, której jesteśmy częścią. Autorzy rozpoczynają podróż w miejscu, które powszechnie nazywamy „business as usual”, gdzie w zakresie obowiązującego prawa dopuszcza się niszczenie ekosystemów i społeczeństw, tak daleko, jak pozwalają na to organy regulacyjne. To przestrzeń, w której jest przyzwolenie na nadmierną eksploatację zasobów naturalnych, wyjałowienie gleby, utratę bioróżnorodności, zależność od paliw kopalnych, rozwarstwienie społeczne czy obojętność na zmiany klimatyczne. Degeneracja jest zjawiskiem systemowym i powszechnym.

Ciekawym przykładem wydaje się być Brazylia, która miejmy nadzieję, że we wrześniu tego roku ponownie weszła na drogę w kierunku zrównoważonego rozwoju. Wygraną wyborów prezydenckich Luiza Inácio Luli da Silvy, popularnie znanego jako Lula, ekolodzy już nazywają wielkim zwycięstwem Amazonii. W tym przypadku ostatnie lata „biznesu jak zwykle” to systemowe działania, które doprowadziły lasy deszczowe do punktu krytycznego zarówno w zakresie emisji CO2, jak i utraty bioróżnorodności [2]. Prognozuje się, że lasy deszczowe Amazonii bez podjęcia radykalnych zmian mogą stać się emitentem, a nie pochłaniaczem dwutlenku węgla [3]. Tym bardziej obietnice prezydenta-elekta dotyczące rozwoju biogospodarki i przyjęcia zerowego celu dla wylesiania lasów tropikalnych (dwa zobowiązania ogłoszone przez Lulę na COP27), to kluczowe i pilne wyzwania, które mogą zatrzymać drogę Amazonii w kierunku osiągnięcia punktu degradacji, bez możliwości powrotu [4]. Ponowne wprowadzenie kraju na zrównoważoną trajektorię w kierunku nieszkodzenia i oby, z czasem, regeneracji zdegradowanych zasobów naturalnych, to szansa nie tylko dla Brazylii, ale również całego świata.

Malowanie na zielono

Kolejnym etapem na osi kontinuum jest przejście ze strefy „czerwonej” do „zielonej” (na diagramie opisanej jako „green”), w której organizacje wykonują pewną pracę na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia, ograniczenia zużycia energii, otwarcia się na źródła odnawialne czy rozwiązania cyrkularne. Niejednokrotnie, działania te są wpisane w strategie organizacyjne na poziomach marketingu, employer brandingu lub CSR (z ang. Corporate Social Responsibility, korporacyjna odpowiedzialność biznesu). Niestety zdarza się, że jest to etap nasycony działaniami o charakterze greenwashingowym, jak na przykład wprowadzenie przez McDonalda papierowych słomek nienadających się do recyklingu. Niemniej jak wspomina jeden z autorów — Daniel Christian Wahl, jest to krok konieczny w podróżny do regeneratywnej przyszłości.

Zrównoważony rozwój

Następnie dochodzimy do trwałego, neutralnego punktu wpływu, w którym, w końcu, nie szkodzimy! Zrównoważony rozwój został zdefiniowany jako taki, który odpowiada obecnym potrzebom ludzi bez ograniczania przyszłym pokoleniom możliwości do zaspokojenia  swoich potrzeb [5]. WUD Silesia 2016 w całości poświęciliśmy temu zagadnieniu. Jednym z kluczowych parametrów znanym ze strategii zrównoważonego rozwoju jest wskaźnik emisji gazów cieplarnianych, w tym przede wszystkim dwutlenku węgla. Do globalnych firm, które już ogłosiły swoją neutralność węglową, należą takie sławy jak Google czy Interface. Interface sam o sobie mówi w następujący sposób:

Wszystko, co robimy, jest neutralne pod względem emisji dwutlenku węgla – żadnych skrótów, wykluczeń, wyjątków ani drobnego druku [6].

– Interface

Niestety, problem polega na tym, że od czasu rewolucji przemysłowej jako ludzkość wyrządziliśmy tak wiele szkód środowiskowych, że aby wrócić do równowagi, musimy odrobić straty. Przed nami długi i powolny proces głębokiej regeneracji i odnowy wzajemnie powiązanych ze sobą ekosystemów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, za którymi stoi przede wszystkim zmiana świadomości i nawyków, w tym konsumenckich.

Renowacja

Tym samym, gdy wychodzimy poza zrównoważony rozwój i zaczynamy pracować nad odbudową skutków 250 lat uprzemysłowienia i 5000 lat wylesiania, przechodzimy do fazy nazwanej “restorative”, przetłumaczonej na potrzeby niniejszego artykułu jako „renowacja”, „odbudowa”.

W tym przypadku autorzy modelu podkreślają znaczenie intencji, która kieruje decyzjami poszczególnych organizacji i liderów w procesie odnawiania zasobów. Jest to etap, w którym decydenci nadal przyznają sobie prawo do opanowywania przyrody i działania z perspektywy manipulatorów czy pryncypałów. Rodzi to wciąż ryzyko mechanistycznych i inżynieryjnych rozwiązań, które mogą skutkować nieoczekiwanymi i negatywnymi efektami ubocznymi w długim terminie.

Regeneracja

To, co będzie charakteryzowało moment przejścia do wyłaniającego się nurtu regeneracji, to ponowne połączenie się z naturą i mentalna integracja umożliwiająca działanie na rzecz przyrody, ale z perspektywy bycia jej częścią. Regneratywne podejście, w którym człowiek na wielu poziomach czuje się integralną częścią całego życia na Ziemi, charakteryzuje się głęboką świadomością, że jesteśmy częścią ewolucyjnej podróży — życia, które samo w sobie ma zdolność stwarzania warunków do jeszcze większej ilości życia [7]! W moim odczuciu to na tym poziomie wyłania się znacząca ilość niuansów, które przekładają się na regeneratywny sposób funkcjonowania organizacji czy całych ekosystemów i odróżniają je od działania w trybie „business as usual” i innych wspomnianych stylów.

Regeneratywne organizacje to takie, które:

1. Mają perspektywę żyjącego, zdrowego i odpornego organizmu, w ten sposób działając i o takie mechanizmy dbając. Czują się częścią większego ekosystemu
2. Kierują się logiką życia
3. Stawiają na odnawialne źródła energii
4. Działają z perspektywy bycia częścią natury.

Regeneracja ekosystemów na dużą skalę poprzez lokalnie zorganizowane działania zakorzenione w mądrości i znajomości potencjałów danych społeczności i miejsc oraz zmiana modelu ekonomicznego (zobacz więcej o Doughnut economy – A healthy economy should be designed to thrive, not grow | Kate Raworth), jest prawdopodobnie jedyną drogą do odwrócenia globalnych wyzwań, z którymi przyszło nam się mierzyć. Ustabilizowanie klimatu (tutaj globalny cel mówi o utrzymaniu wzrostu temperatury na świecie poniżej 1,5°C), wsparcie i umożliwienie przejścia do gospodarki opartej na biomateriałach czy produkcji i konsumpcji o obiegu zamkniętym, to droga do społecznej i gospodarczej regeneracji, odporności, solidarności i globalnej współpracy. To proces uczenia się, jak żyć dobrze — razem — na jedynej wspólnej planecie, którą mamy.

Twój ruch

Pilność tematów wzywa nas do rozmowy na każdym z możliwych szczebli czy obszarów. Zapraszamy Was do dialogu o tym, czym jest regeneracja w naszej projektowej i badawczej społeczności? W jaki sposób możemy tworzyć projekty, technologie, planować i podejmować decyzje, które pozytywnie wspierają zdrowie ludzi, społeczności i ekosystemów? Co możemy razem zrobić, by we wspólnej wizji zjednoczyć siły i wykorzystać cały nasz potencjał, pomimo pesymizmu intelektu, przy jednoczesnym zachowaniu optymizmu woli?

Zapraszamy do wspólnej refleksji, uczenia się, dyskusji i spotkania, które odbędzie się podczas 13. edycji interdyscyplinarnej konferencji WUD Silesia, zatytułowanej “Od-nowa”.

Źródła i notatki:

[1] Wiadomości ONZ z 17 stycznia 2013 r., https://news.un.org/en/story/2013/01/430122

[2] Więcej informacji o sytuacji Amazonii znajdziesz w raporcie Living Planet Report 2022, WWF, https://www.wwf.pl/living-planet-report-2022

[3] Jak mogłaby wyglądać „biogospodarka” w Amazonii?, World Resources Institute, https://www.wri.org/insights/what-could-bioeconomy-amazon-look

[4] OŚWIADCZENIE: Lula z Brazylii obiecuje powrót do globalnych działań na rzecz klimatu; Obietnice ochrony, World Resources Institute, Amazonahttps://www.wri.org/news/statement-brasils-lula-pledges-return-global-climate-action-promises-protect-amazon

[5] Zrównoważony rozwój i Cele Zrównoważonego Rozwoju, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie, https://www.unic.un.org.pl/strony-2011-2015/zrownowazony-rozwoj-i-cele-zrownowazonego-rozwoju/2860#

[6] Interface, https://www.interface.com/GB/en-GB/sustainability/carbon-neutral-enterprise.html

[7] Hutchins G., Storm L., Regenerative Leadership: The DNA of life-affirming 21st century organizations